Steven Hawkin

Εξι απαντήσεις για τα... πάντα
Ο ΣΤΙΒΕΝ ΧΟΚΙΝ ΧΡΕΙΑΣΤΗΚΕ ΜΟΛΙΣ ΕΝΕΝΗΝΤΑ ΛΕΠΤΑ
ΓΙΑ ΝΑ ΜΙΛΗΣΕΙ ΓΙΑ ΤΗΝ... ΑΙΩΝΙΟΤΗΤΑ

Είναι δυνατόν μέσα σε ενενήντα λεπτά να δοθούν πλήρεις απαντήσεις σε έξι ερωτήματα που αφορούν την ίδια μας την ύπαρξη και την παρουσία μας μέσα στο Σύμπαν; Είναι, αν εκείνος που δίνει τις απαντήσεις ειναι ο Στίβεν Χόκιν, ο διάσημος Βρετανός Αστροφυσικός. Ο άνθρωπος που με τη "Θεωρία των πάντων", που εχει διατυπώσει για τη "γέννηση" του Σύμπαντος έχει καθηλώσει επιστήμονες και απλούς ανθρώπους,σ ' όλο τον κόσμο.
Ο Στίβεν Χόκιν, χθες, παρόλο που αρχικά δεν είχε προγραμματιστεί, προχώρησε συνέντευξη τύπου στο ξενοδοχείο "Candia Maris" και με τρόπο αφοπλιστικά απλό, με πολύ χιούμορ και έναν σπάνιο αυτοσαρκασμό απάντησε σε έξι ερωτήσεις παρισταμένων δημοσιογράφων και μη.
Είναι γνωστό ότι ο Στίβεν Χόκιν πάσχει από μια σπάνια ασθένεια του νευρικού συστήματος.Μια ασθένεια που τον έχει βάλει για το υπόλοιπο της ζωής του σε ένα κινούμενο με μπαταρίες αναπηρικό καρότσι. Ο διάσημος επιστήμονας επικοινωνεί με το περιβάλλον του μέσω ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή που είναι προσαρμοσμένος στο καρότσι του.
Η κατάστασή του αυτή ήταν και ολόγος για τον οποίο απάντησε σε περιορισμένο αριθμό ερωτήσεων. Είναι αυτονόητο πως δεν πρέπει να κουράζεται. Εξάλλου χθες, θα ακολουθούσε η ομιλία του στο αμφιθέατρο της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης, για τη "Θεωρία των Πάντων".
Το Φυσικό, εξάλλου, Τμήμα του πανεπιστημίου τον προσκάλεσε στο νησί, αφενός για να πραγματοποιήσει τη χθεσινή του ομιλία, αφετέρου για να πάρει μέρος στην 21η τριγωνική - 'οπως ονομάζεται - συναντηση Αστροφυσικής στο Κολυμπάρι Χανίων. Η συνάντηση εχει θεμα της "Μαύρες Τρύπες" ,ένα θέμα με το οποίο ο Στίβεν Χόκιν πρώτος καταπιάστηκε.

Οι απαντήσεις

"Είμαι ένας άνθρωπος", είπε, ο Στίβεν Χόκιν που ποτέ δεν ξεχνώ ότι είμαι στη Γη - αν και η γυναίκα μου πολλές φορές, πιστεύει ότι προέρχομαι από άλλο πλανήτη. Ενδιαφέρομαι για την ανθρώπινη φυλή. Ομως έχουμε φτιαξει τόσα πράγματα, που σήμερα να έχουμε τη δύναμη να καταστρέψομε τους εαυτούς μας, αλλά και τον πλανήτη ολόκληρο. Εχουμε την τεχνολογία να κάνουμε ότι θέλουμε. Ελπίζω όμως να έχουμε τη σοφία να χρησιμοποιήσουμε τη δύναμη αυτή για να αναπτυχθούμε ως ανθρώπινο είδος και να εποικήσουμε το γαλαξία".
Ο κ . Χόκιν ρωτήθηκε και για τη θεωρία που διατύπωσε ο Αϊνστάιν και του ζητήθηκε να απαντήσει ποιά είναι τα όρια της ευθύνης του επιστήμονα απέναντι στην ανθρωπότητα.
"Δεν πιστεύω", είπε, "ότι ο Αϊνστάιν ανακάλυψε την τέλεια ενοποιημένη θεωρία (Σ.Σ. Τη θεωρία δηλαδή που θα δώσει απάντηση στο ερώτημα της γέννησης,τ ης ύπαρξης και της εξέλιξης του Σύμπαντος). Δούλευε σε λάθος κατεύθυνση διότι δεν πίστευε στην Κβαντική, που είναι βασική στη Φυσική. Αν είχε ανακαλύψει μια ενοποιημένη θεωρία θα την είχε δημοσιεύσει.
Η γνώση όμως δεν έχει τέλος. Οι επιστήμονες έχουν την ευθύνη να προχωρήσουν τη γνώση και να τη μεταφέρουν στον κόσμο, ώστε όλοι να έχουν κέρδος.
Αν υπήρχαν αρκετές γνώσεις στην εποχή του Αινστάιν για να διατυπωθεί μια πλήρως ενοποιημένη θεωρία και ο Αϊνστάιν να μην την είχε διατυπώσει κάποιος άλλος θα το είχε κάνει.
Δεν χρειάζεται όμως μια ενοποιημένη θεωρία για να κατασκευάσεις μια υδρογονοβόμβα. Εχουμε κατασκευάσει αρκετά για να καταστρέψουμε τους εαυτούς μας. Μια ενοποιημένη θεωρία δεν θα το άλλαζε αυτό".
Ο διάσημος επιστήμονας είπε επίσης ότι έχουμε πιθανότητες 50-50 να διατυπωθεί μια πλήρης θεωρία σε 20 χρόνια.
Εκείνο όμως που επίσης τόνισε είναι η αξία του πειράματος στη Φυσική. "Καμία θεωρία, είπε δεν είναι καλή, αν δεν επαληθεύεται πειραματικά"
Ο Στίβεν Χόκιν απάντησε και σε μια ερώτηση που έμοιαζε αναπόφευκτη: "Υπάρχει σχέση μεταξύ Τέχνης και Επιστήμης;"
"Νομίζω", είπε "ότι αυτό θα χρειαζόταν ένα βιβλίο για να απαντηθεί. Εδώ, για να εδινε μια πλήρη απάντηση θα χρειαζόμασταν μια ολόκληρη νύχτα.
Ομως, για να είμαι σύντομος, θα σας πω πως θεωρώ ότι Τέχνη και Επιστήμη ανήκουν σε διαφορετικές κατηγορίες του ανθρώπινου πνεύματος.
Εμένα, μ' αρέσει πολύ η μουσική. Μπορείτε μάλιστα να δείτε τις μπαταρίες στο καροτσάκι μου. Η μια ονομαζεται Μότσαρτ και η άλλη Μάλερ. Εχω άλλες δύο που η μια ονομάζεται Βέρντι και η άλλη Μπράμς εχω και μια που την ονόμαζα Μπαχ, αλλά τώρα αυτή είναι νεκρή. Η μουσική αγγίζει κατ' ευθείαν στο πνεύμα του ανθρώπου.
Με πολύ χιούμορ απάντησε ο Στίβεν Χόκιν και στην υποθετική ερώτηση: "Αν ένας άνθρωπος μπορεί να ταξιδέψει με την ταχύτητα του φωτός μπορεί να γίνει αθάνατος;"
"Αν ταξιδεύεις με την ταχύτητα του φωτός ο χρόνος κυλάει για σένα πιο αργά σε σχέση με τους ανθρώπους που δεν κινούνται. Αυτό έχει αποδειχθεί πειραματικα, τοποθετώντας ρολόγια υψηλής ακριβείας μέσα σε αεροπλάνα που τρέχουν με μεγάλη ταχύτητα.
Ομως, ο χρονος που θα κερδίσεις θα σπαταληθεί μέσα στο αεροπλάνο με το να τρως όλο και περισσότερο από τα φαγητά που σου προσφέρουν οι αεροπορικές εταιρίες!

Ευχαριστημένος
Πριν απαντήσει στις ερωτήσεις των δημοσιογράφων ο Στίβεν Χόκιν είπε: "Είμαι χαρούμενος που βρίσκομαι στην Κρήτη. Ο καιρός είναι καλύτερος από ότι στην Αγγλία και ανυπομονώ να πάω στα Χανιά".
Για τα Χανιά, ο κ. Χόκιν αναχώρησε σήμερα και θα παραμείνει μέχρι την Κυριακή, οπότε θα αναχωρήσει με πτήση της Air Greece για Αθήνα.
Τον κ. Χόκιν, στη χθεσινή συνέντευξη Τύπου παρουσίασαν ο καθηγητής του Φυσικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Νίκος Τσάμης, ο οποίος μετέφραζε στα ελληνικά, ο πρώην πρύτανης κ. Γιώργος Γραμματικάκης, ο βοηθός του Στίβεν Χόκιν κ. Τομ Οουτ και ο διευθυντής του "Candia Maris" κ. Νίκος Δανδαρής.
Νίκος Αγγελάκης(8/9)

Αφιέρωμα	3/10/1998

Το χαμόγελο του Σύμπαντος
Του Γιώργου Γραμματικάκη
Καθηγητή στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπ. Κρήτης

Ο Stephen Hawking, που παρά την ακραία αναπηρία του είναι ένας από τους κορυφαίους θεωρητικούς φυσικούς της εποχής, σφράγισε την επίσκεψη του στη χώρα μας με ένα χαμόγελο του Σύμπαντος. Ηταν η πιο συγκλονιστική εμπειρία για τον υπογράφοντα: Οταν ο Hawking εύρισκε ένα σχόλιο χαριτωμένο, ή ο ίδιος μέσω της τεχνητής του φωνής έδιδε μια απάντηση που μας καθήλωνε, τα μάτια του - αυτά τα εκφραστικά, μεγάλα μάτια - φωτίζονταν από ένα φως και ένα γέλιο απόκοσμο, σχεδόν μυστικό και το στόμα του άνοιγε ελάχιστα, έτσι όπως ένα παιδί κάνει μια αταξία που ε΄χει ήδη συγχωρεθεί.
Το χαμόγελο αυτό - ένα χαμόγελο του Σύμπαντος - απέκτησε μια αποθεωτική λάμψη, όταν ο Hawking έφτασε στο αμφιθέατρο του Πανεπιστημίου Κρήτης, όπου θα έδιδε την ομιλία του:
Χιλιάδες άνθρωποι, με δέος αλλά και απέραντη τρυφερότητα, χειροκροτούσαν όρθιοι μέσα και έξω από το κτίριο. Φάνηκε μάλιστα ότι ένα δάκρυ συνόδευε το χαμόγελο των ματιών.
Ηταν άραγε δικότου - μήπως ήταν το δικό μου δάκρυ, έτσι καθώς ένιωθα ότι το χαμόγελο του Σύμπαντος, δηλαδή το πνεύμα του ανθρώπου και οι διαρκείς του αναζητήσεις, ζούσε πάλι μια σπάνια στην εποχή μας αναγνώριση;
Είτε πάντως το δάκρυ του ήταν υπαρκτό, ή απλώς η ανταύγεια από τα φώτα της αίθουσας και τις εκατοντάδες λάμψεις των φωτογραφικών μηχανών, η παρουσία του Hawking και το μέγεθος των ερωτηματων του κατάφεραν να ανασύρουν την Ελλάδα από τη συνηθισμένη της περιδίνηση περί τα ασήμαντα και τα ταπεινά.
Οι συνάδελφοι στη Σάμο, αλλά και στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης, που οργάνωσαν την επίσκεψή του - και ποιός ξέρει από ποιές ανομολόγητες δυσκολίες, αγωνίες και μόχθο χρειάστηκε να περάσουν - πρέπει να αισθάνονται περήφανα. Οχι μόνο γιατί η συμμετοχή του Hawking έδωσε μια άλλη διάσταση σε δύο από μόνα τους σημαντικά συνέδρια. Αλλά επειδή πέρα και πάνω από αυτό, από την ελληνική περιφέρεια, εστειλαν ένα μήνυμα πραγματικής παιδείας. Σε παιδιά και νέους ανθρώπους, σε έναν κόσμο που διψά για το Αλλο - χωρίς, δυστυχώς, να έχει συχνά τη δυνατότητα να το εκφράσει. Μερικοί άνθρωποι, όπως και κάποιες πραγματικές εκφράσεις της τέχνης ή του λόγου, ενεργούν σαν καταλύτες. Ανασύρουν από μέσα μας εκείνο τον καλύτερο εαυτό, τον φοβισμένο από τον περίγυρο και τις ίδιες του τις ανασφάλειες, τον διαβρωμένο από τα θεάματα και τον ευτελή λόγο που κυριαρχεί.

Η ομιλία του Hawking στο κοινό είχε τον τίτλο "The theory of Everything" - "Η Θεωρία των Πάντων". Στο κατάμεστο αμφιθέατρο, στους διαδρόμους του κτιρίου αλλά και έξω, κάτω από ένα υπέροχο νυκτερινό ουρανό, ο κόσμος άκουγε προσηλωμένος. Είναι βέβαιο ότι λίγοι καταλάβαιναν τη συχνή αναφορά σε όρους φυσικής όπως "υπερβαρύτητα" ή "αρχή της αβεβαιότητας".
Η προσήλωση δεν οφειλόταν εντούτοις μόνο στο θαυμασμό για τη θέληση ενός ανθρώπου, που καθηλωμένος από νωρίς σε μια αναπηρική καρέκλα, και έχοντας χάσει αργότερα και τη φωνή του, επέμενε να σκέφτεται για το Σύμπαν και τους νόμους του.Τ ο κοινό αισθανόταν και κάτι άλλο: Τη λογική και τη λιτότητα που κρύβει πάντα ο σπουδαίος επιστημονικός λόγος, τα θεμελιώδη ερωτήματα που φαινόταν να απασχολούν έναν εγκέφαλο έξω από τα κοινά μέτρα - και που παρέμενε πάντα σε πλήρη λειτουργία και εγρήγορση.
Εχω γράψει αλλού ότι οι θετικές επιστήμες αποτελούν μα βασική συνιστώσα του πολιτισμού μας. Διότι "το σπουδαιότερο χαρακτηριστικό της σύγχρονης επιστήμης - και ως προς αυτό προσεγγίζει την τέχνη - είναι η αποκάλυψη ενός κόσμου πέραν από το αισθητό και την εμπειρία. Ενός κόσμου θαυμαστού, απροσδόκητου, με εσωτερικούς δεσμούς και συνοχή"1.
Δεν ήταν, εν τούτοις, το θέμα της ομιλίας του Hawking κάτι πρωτότυπο ή καινούριο στον επιστημονικό χώρο.
Αντίθετα, απασχολεί με ένταση τη φυσική τα τελευταία 30 χρόνια, από τότε που τα πειράματα και η θεωρία δημιούργησαν συχνά μια απατηλή - όπως αποδείχθηκε! - αισιοδοξία, για τη διατύπωση μιας ενοποιημένης θεωρίας. Που θα περιέγραφε, μέσα σε λίγες και κομψές μαθηματικές εξισώσεις, όλες τις δυνάμεις, αλλά και τα σωματίδια της ύλης, που διαμορφώνουν το Σύμπαν.
Φιλόδοξος ασφαλώς στόχος, που δίκαια αποκλήθηκε το "όνειρο" για μια τελική θεωρία. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι το όνειρο αυτό απασχόλησε επίμονα - και χωρίς επιτυχία - τον Αϊνστάιν. Ο ίδιος είχε άλλωστε ανοίξει το δρόμο της αισιοδοξίας με τη διατύπωση της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας. Με αυτήν, ο "χωροχρόνος" αναδεικνύεται ως ο βασικός ιστός του Σύμπαντος. Οι νόμοι της βαρυτικής έλξης, που με πλήξη απομνημονεύαμε στα σχολεία, αποκτούν έτσι βαθύτερο, κοσμολογικό περιεχόμενο, και μια ενοποιητική διάσταση.
Παράλληλα, κατά τις πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας τη φυσική σφραγίζει μια άλλη επανάσταση. Διαμορφώνεται, αυτή τη φορά από μια πλειάδα σπουδαίων φυσικών, η κβαντομηχανική. Η θεωρία, δηλαδή, που περιγράφει το μικρόκοσμο - τον συναρπαστικό κόσμο των ατόμων, των πυρήνων και των ηλεκτρονίων. Θεωρία τολμηρή, αφού η περιγραφή αυτή στηρίζεται στις πιθανότητες, αλλά απολύτως επιβεβαιωμένη σήμερα, από την προβλεπτική της ικανότητα και τα πειράματα. Η Κβαντομηχανική άλλωστε βρίσκεται στη ρίζα όλων των μεγάλων τεχνολογικών επινοήσεων της εποχής, από τους ημιαγωγούς έως τις ακτίνες λέιζερ.
Οταν λοιπόν το 1942 γεννιέται ο Hawking - όπως παρατήρησαν, τρεις ακριβώς αιώνες μετά το θάνατο του Γαλιλαίου - η επιστημονική γνώση είναι οπλισμένη με δύο σπουδαία εργαλεία μεθόδου και γνώσεων:
Τη θεωρία της Σχετικότητας και την Κβαντομηχανική. Σε μια πρόωρη εκδήλωση της ιδιοφυίας του, και ενώ ήδη η ασθένεια του προοιωνίζεται ένα μέλλον βραχύ και δύσκολο, ο Hawking θα εφαρμόσει τις δύο αυτές θεωρίες στη μελέτη των μαύρων οπών: Τις σκοτεινές - κυριολεκτικά - περιοχές του Σύμπαντος, όπου οι βαρυτικές δυνάμεις παίρνουν ακραίες τιμές και από όπου τίποτα, ούτε το ίδιο το φως, δεν μπορεί να αποδράσει. Καθώς οι εργασίες του για τις μαύρες οπές ανατρέπουν τις μέχρι τώρα αντιλήψεις μας (εκπέμπουν και αυτές ακτινοβολία!) ο Hawking καθιερώνεται γρήγορα.

Μεγάλο μέρος από την επιστημονική του δουλειά θα αφιερωθεί στο μελλον - που ευτυχώς, δεν αποδείχθηκε βραχύ - στην αναζήτηση της Ενιαίας Θεωρίας, και στον τρόπο που έγινε και εξελίσσεται στο Σύμπαν. Δεν είναι, άλλωστε, η μελέτη των μαύρων οπών ασύνδετη με τη δημιουργία του Σύμπαντος. Αποτελούν και οι δύο αυτές ακραίες συνθήκες της ύλης, μαθηματικές "ανωμαλίες"σ τις πολύπλοκες εξισώσεις της Γενικής Σχετικότητας.
Αλλωστε, και ας διαμαρτύρονται ίσως ορισμένοι φιλόσοφοι, ο Hawking δεν αισθάνεται ότι υπάρχει κάποιο όριο στη γνώση.
Είπε στο Ηράκλειο: "Οι συνοριακές συνθήκες καθορίζουν τι συμβαίνει στα πέρατα του χώρου και του χρόνου. Αυτές μας λένε πως αρχίζει και ίσως πως τελειώνει ο κόσμος.
Πολλοί, ίσως μαζί τους η πλειοψηφία των φυσικών, θεωρούν ότι το θεμα του καθορισμού της αρχικής κατάστασης βρίσκεται έξω από το αντικείμενο της φυσικής, ότι ανήκει στο χώρο της μεταφυσικής ή της θρησκείας.
Εγώ όμως και είμαι ένας αδιάντροπος ορθολογιστής. Κατά τη γνώμη μου, οι συνοριακές συνθήκες του Σύμπαντος, που καθορίζουν την
αρχική τ ου κατάσταση,ε ίναιι εξίσου νόμιμο θέμα επιστημονικής αναζήτησης με τη διατύπωση των νόμων της εξέλιξής του".
Ας σημειωθεί ότι οι εργασίες του Hawking, ιδιαίτερα την τελευταία περίοδο, δεν είναι πάντοτε αποδεκτές από την επιστημονική κοινότητα. Οι έννοιες, που εισάγει - όπως εκείνη του φανταστικού χρόνου - είναι πολύ τολμηρές, και χωρίς δυνατότητα πειραματικού ελέγχου και το Σύμπαν, που παράγει η σκέψη του, έχει συχνά απρόσμενες ιδιότητες.
Οπως για παράδειγμα όταν σωματίδια πέφτουν μέσα σε μαύρες τρύπες και καταλήγουν σε "σύμπαντα βρέφη", τα οποία αποκόπτονται από το δικό μας Σύμπαν, ενώ αργότερα είναι δυνατόν να επανασυνδεθούν, αλλά σε διαφορετική περιοχή!
Ο Χ. Βάρβογλης, συνάδελφος στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης έκανε2 μια ενδιαφέρουσα παρατήρηση:
"Ο Hawking έβρισκε όλο και πιο δύσκολο να δουλεύει χρησιμοποιώντας μαθηματικές εξισώσεις, λόγω της εξέλιξης της αρρώστιας του. Αρχισε λοιπόν να προτιμάει προβλήματα που έχουν σχέση με την ποιοτική αντιμετώπση της φύσης και όχι την ποσοτική.
Θα μπορούσε να πει κάποιος ότι σε αυτόν τον τομέα άρχισε να πλησιάζει τον τρόπο σκέψης των αρχαίων ελλήνων φιλοσόφων της Ιωνίας, που προσπαθούσαν να κατανοήσουν τον κόσμο μόνο με τη λογική". Ενώ σε ένα τρυφερό κείμενο του3 ο Αντώνης Σουρούνης γράφει: "Δεν τον νοιάζει αν έπεσαν ή ανέβηκαν οι μετοχές, αν το παιδί του μπήκε ή όχι στο Πανεπιστήμιο, αν θα γίνει μόνιμος ή όχι, αν η καριέρα του πάει πάνω ή κάτω, τον νοιάζει το γιατί το Σύμπαν έγινε έτσι και όχι αλλιώς".

Ενώ πάντως κατά τα μέσα του αιώνα μας η φυσική φάνηκε να στηρίζεται σε γερά θεμέλια, τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας και την Κβαντομηχανική, το οικοδόμημα του κόσμου έμοιαζε ασύνδετο. Οι δύο θεωρίες είναι ουσιαστικά ασυμβίβαστες. Ωσάν ένα τείχος να υψώνεται ανάμεσα στο μικρόκοσμο και τα μακρόκοσμο, σαν να αποτελούν δύο βασίλεια με διαφορετικούς άρχοντες και νόμους.
Ο άρχοντας του μικροκόσμου μάλιστα - η Κβαντομηχανική -δεν διαθέτει καθόλου τον κοινό νου.
Ισχυρίζεται ότι κάθε υλικό σωμάτιο, είναι ταυτόχρονα και κύμα ενώ η α ρχή της Αβεβαιότητας,που διέπει τις φυσικές διαδικασίες, θέτει ένα απόλυτο όριο ένα φραγμό στη δυνατότητα περιγραφής τους.
Δ εν είναι περίεργο ότι μέχρι το τέλος της ζωής του, ο Αϊνστάιν αρνήθηκε να δεχθεί το στοιχείο του τυχαίου και της αδυναμίας πρόβλεψης, που εισάγει η Κβαντομηχανική σε ένα μέχρι τότε αιτιοκρατικό Σύμπαν: "Ο Θεός δεν παίζει ζάρια με τον κόσμο" θα σχολιάσει πεισματωμένος. πολλά χρόνια αργότερα, ο Hawking απαντά: "Η μελέτη της εκπομπής σωματιδίων από τις μαύρες τρύπες μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο Θεός όχι μόνο παίζει ζάρια, αλλα ορισμένες φορές τα ρίχνει εκεί που δεν μπορούμε να τα δούμε".
Στη διάλεξή του στο Ηράκλειο θα υπογραμμίσει: "Το ζήτημα είναι πολύ σημαντικό. Εάν χάνεται η πληροφορία στις μαύρες τρύπες, σημαίνει ότι η βαρύτητα προσθέτει ένα νέο επίπεδο μη προβλεψιμότητας στη φυσική. Πέρα και πάνω από τη μη προβλεψιμότητα που σχετίζεται με την αρχή της αβεβαιότητας".
Η μυστική δίοδος που, όπως πιστεύει η πλειοψηφία των φυσικών, πρέπει να συνδέει τον κλασικό κόσμο της Γενικής Σχετικότητας με τον πιθανοκρατικό κόσμο της Κβαντομηχανικής - με άλλα λόγια, μια κβαντική θεωρία της Βαρύτητας - αποτελεί την κύρια αναζήτηση της ενιαίας θεωρίας. Και ως προς αυτή την προοπτική, η δεκαετία του ‘70 υπήρξε γενικά μια "χρυσή" δεκαετία. Ο κόσμος των φαινομένων και της ύλης, ο πολύπλοκος και αντιφατικός, φαινόταν ότι μπορούσε να αναχθεί σε λίγες μόνον δυνάμεις, και λίγα στοιχειώδη συστατικά.
Ετσι, εκτός από τις γνωστές και οικείες μας δυνάμεις, τον ηλεκτρομαγνητισμό και τη βαρύτητα, δύο μόνον ακόμα δυνάμεις επενεργούν σ τον Κόσμο. Η ισχυρή δύναμη, που είναι αυτή που συγκρατεί τα υλικά σωματίδια πολύ σφικτά δεμένα (αλλιώς δεν θα υπήρχαμε:) στον πυρήνα και η λεγόμενη ασθενής δύναμη, που προκαλεί το φαινόμενο της ραδιενέργειας.
Από την άλλη μεριά, τα βασικά σωματίδια του Σύμπαντος μπορούσαν να ενταχθούν σε δύο μεγάλες κατηγορίες. Στην πρώτη, αυτά που είχαν κάποια υλική υπόσταση, όπως τα απειροελάχιστα κουάρκς - που συνθέτουν το πρωτόνιο και το νετρόνιο - ή το ηλεκτρόνιο και σε μια άλλη κατηγορία σωματιδίων, που ονομάζονται "φορείς" και ανταλλάσσονται ανάμεσα στα υλικά σωματίδια προκαλώντας τις γνωστές μας δυνάμεις. Συμφωνα με τη αυτή την αντίληψη, τη βαρυτική έλξη προκαλεί η ανταλλαγή βαρυτονίων ανάμεσα στα σώματα, ενώ η ηλεκτρομαγνητική δύναμη οφείλεται σε φωτόνια που ανταλλάσσσονται ανάμεσα σε σωματίδια με ηλεκτρικό φορτίο.
Καθώς η αναγωγική αυτή εικόνα για τον κόσμο φαινόταν να συμφωνεί με τα πειράματα, ενισχύθηκε η αισιοδοξία για την ανακάλυψη της Ενιαίας Θεωρίας. Που θα περιέκλειε, δηλαδή, σε ένα ενιαίο μαθηματικό σχήμα - ο τεχνικός όρος, ήταν μια κβαντική θεωρία πεδίου - και τις τέσσερις δυνάμεις ενώ θα ερμήνευε τις αλληλεπιδράσεις τους με την ανταλλαγή φορέων. Η αισιοδοξία αυτή έφτασε στο απόγειο, όταν δύο από τις δυνάμεις, η ηλεκτρομαγνητική και η ασθενής, που στον κόσμο μας εμφανίζονται ως τελείως διαφορετικές, αποδείχθηκε ότι μπορούσαν να ενταχθούν σε ένα ενιαίο θεωρητικό σχήμα.
Το γεγονός αυτό είχε μάλιστα και τη θριαμβευτική πειραματική του επιβεβαίωση. Λίγο αργότερα, υπήρξε και μια άλλη μεγάλη εξέλιξη: Αποδείχθηκε ότι και η ισχυρή πυρηνική δύναμη μπορούσε να περιγραφεί από μια κβαντική θεωρία πεδίου. Ας σημειωθεί ότι καθ’ όλη αυτή την περίοδο - αλλά και σήμερα - σημαντική είναι η παρουσία των ελλήνων ερευνητών, στα ελληνικά ή ξένα πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα, σχετικά με την αναζήτηση της ενιαίας θεωρίας και τα συναφή προβλήματα.

Οι επιτυχίες αυτές ενέπνευσαν την ελπίδα ότι μια μοναδική "μεγαλειώδης Ενοποιημένη Θεωρία" μπορούσε να περιγράψει και τις τρεις δυνάμεις μαζί, οτι δηλαδή είχε ανοίξει ο δρομος προς την ολοκληρωτική ενοποίηση. Ηταν, μάλιστα ενθαρρυντικό το γεγονός ότι με βάση τις θεωρίες αυτές είχε ήδη κατανοηθεί ο διαχωρισμός των δυνάμεων ή η εξαφανιση της αντιύλης, που ακολούθησε τη μεγάλη Εκρηξη.
Φρούδες ελπίδες! Οπως συνόψισε κατά την ομιλία του ο Hawking: "Οι μεγαλειώδεις ενοποιημένες θεωρίες δεν είναι πολύ ικανοποιητικές. Δεν είναι και τόσο "μεγαλειώδεις" σαν θεωρίες, διότι περιέχουν γύρω στις 40 παραμέτρους, που δεν μπορούν να προβλεφθούν εκ των προτέρων, αλλά πρέπει να καθοριστούν από το πείραμα.
Θα ήλπιζε κανείς ότι η τελική θεωρία του Κόσμου είναι μοναδική και δεν περιέχει ελεύθερες παραμέτρους. Η πιο σοβαρή αντίρρηση όμως για τις Μεγαλειώδεις Ενοποιημένες Θεωρίες είναι ότι δεν είναι πλήρως ενοποιημένες. Δεν περιελάμβαναν τη βαρύτητα, και δεν υπήρχε προφανής τρόπος να τις επεκτείνει κανείς για να την συμπεριλάβουν".
Την απογοήτευση από τις Μεγαλειώδεις Ενοποιημένες Θεωρίες, που για πολλά χρόνια έριχνε μελαγχολική τη σκιά της στη θεωρητική φυσική, διαδέχθηκε εν τούτοις μια νέα άνθηση. Διαφορετικές θεωρήσεις του προβλήματος, που αυτή τη φορά άκουγαν στις λέξεις "υπερσυμμετρία" ή "υπερχορδές", άρχισαν την τελευταία δεκαετία να κυκλοφορούν στον κόσμο των φυσικών, να προκαλούν εκ νέου δημοσιεύσεις και εντατικές συζητήσεις.
Πρώτη φορά, η βαρύτητα εντασσόταν περίπου φυσιολογικά στο ενοποιητικό σχήμα. Είναι όμως άλλα τα προβλήματα που ανακύπτουν - για παράδειγμα, ότι ο κόσμος μας πρέπει να έχει 11 διαστάσεις! - και αυτή τη στιγμή η εικόνα παραμένει θολή. Κατά την ομιλία του, ο Hawking συνόψισε με το θαυμαστό του χιουμορ την κατάσταση: "Το 1980 είχα πει, ότι είχαμε 50 τοις εκατό πιθανότητα να ανακαλύψουμε την πλήρη ενοποιημένη θεωρία στα επόμενα 20 χρόνια. Αυτή η εκτίμησή μου ισχύει ακόμα, μόνο που η εικοσαετία αρχίζει τώρα".
Το όνειρο λοιπόν για την τελική θεωρία, για μια Θεωρία των Πάντων,δ εν φαίνεται ότι θα εγκαταλειφθεί εύκολα. Περισσότερο από τις πειραματικές επιβεβαιώσεις ή τη μαθηματική του συνέπεια, το όνειρο εξαρτάται από την εσωτερική επιθυμία του ανθρώπου να κατανοήσει, με ένα τρόπο ολικό, τον κόσμο γύρω του. Γι αυτό, και στη μακραίωνη ιστορία της ανθρωπότητας, το όνειρο πήρε διαφορετικές μορφές: Στην αρχή υπήρχαν οι μύθοι, αργότερα οι Θεοί τηςθάλασσας και των ουρανών,στη συνέχεια συστήματα και δοξασίες θρησκευτικές.
Καθώς στον 20ο αιώνα κυριαρχεί η επιστήμη, δεν είναι περίεργο ότι σ’ αυτή έχει εναποτεθεί το χρέος να πραγματοποιήσει το όνειρο. Η Θεωρία των Πάντων, όπως την φαντάζεται η επιστημονική εποχή μας, θα πρέπει να είναι μια απλή και κομψή εξίσωση, εύκολη στην κατανόηση και και τη λύση της. Και αυτή η λύση θα πρέπει να περιγράφει ένα Σύμπαν που θα είναι χωρίς αμφιβολία το δικό μας, με τρεις διαστάσεις του χώρου του και την μια του χρόνου.
Ενα Σύμπαν που θα περιέχει και θα αποτελείται από κουάρκς και ηλεκτρόνια, πρωτόνια και νετρίνα, φωτόνια και νετρόνια, που με τους πολλαπλούς συνδυασμούς τους σχηματίζουν ότι γνωρίζουμε ως ύλη και ακτινοβολία: Ενα τραπέζι ή το φως των άστρων, τα κύματα της τηλεόρασης ή τον πλανήτη μας.
Από τη Θεωρία των Πάντων θα έπρεπε να πηγάζουν φυσιολογικά η βαρύτητα, οι πυρηνικές δυνάμεις και ο ηλεκτρομαγνητισμός - κοντολογής, οι δυνάμεις που συγκροτούν αλλά και μετασχηματίζουν τον κόσμο μας.

Η κβαντομηχανική και η Σχετικότητα οι δύο μεγάλες κατακτήσεις της φυσικής θα έπρεπε - συνεχίζεται το όνειρο - να συνδέονται εσωτερικά και αβίαστα. Ακόμα και η Μεγάλη Εκρηξη, που δημιούργησε το Σύμπαν, θα πρέπει να ερμηνεύεται και να προέρχεται από τη λύση της Εξιισώσεως των Πάντων,σ τα ακραία της όρια.
Ο Hawking οραματίζεταιτις συνέπειες από την ανακάλυψη της ενιαίας θεωρίας τόσο ειδυλλιακές, που δεν μοιάζει καθόλου πιθανόν να πραγματοποιηθούν στον ταραγμένο πλανήτη μας: "Αν ανακαλύψουμε μια πλήρη ενιαία θεωρία, αυτή σύντομα θα γίνει κατανοητή στις γενικές της αρχές από οποιονδηποτε, όχι μόνον από λίγους φυσικούς. Τότε θα μπορούμε όλοι, φιλόσοφοι φυσικοί και απλοί άνθρωποι, να συμμετέχουμε στη συζήτηση του γιατί συμβαίνει να υπάρχει το Σύμπαν και εμείς. Αν καταφέρουμε να βρούμε την απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα, θα έχει συντελεστεί ο τελικός θρίαμβος του ανθρώπινου νου - γιατί τότε θα έχουμε γνωρίσει τον νου του Θεού".
Και τον μεν νου του Θεού, ή τον ίδιο τον Θεό, είναι αμφίβολο αν θα γνωρίσουμε ποτέ. Η παρουσία όμως του Stephen Hawking στην Ελλάδα μας έδωσε την ευκαιρία να γνωρίσουμε ένα μέγεθος με ανυπολόγιστη αξία: Το ίδιο το χαμόγελο του Σύμπαντος, που στη συγκεκριμένη περίπτωση συνέπιπτε με το χαμόγελο του Ανθρώπου.
Και μια ευχάριστη έκπληξη ως υστερόγραφο:
Ενώ γραφονταν οι γραμμές αυτές, έφθασε στα χέρια μου το βιβλίο "Φυσική" για την α’ τάξη Ενιαίου Λυκείου, με συγγραφείς το Νίκο Δαπόντε και τον Ανδρέα Κασσέτα.
Είναι σημαντικό για τη δύσμοιρη παιδεία μας ότι το βιβλίο είναι ζωντανό, με ωραία γλώσσα και παραδείγματα, ενώ αντιμετωπίζει σωστά και χωρίς τυπολατρεία τις έννοιες της φυσικής.Ανάμεσα σε άλλα, περιλαμβάνει και ένα εύστοχο απόσπασμα από "Το χρονικό του χρόνου" - εξ ου και ο συνειρμός. Εύγε! 29/9&1/10