«Μεγαλώνοντας μέσα στην ελληνική οικογένεια», Ματθαίος Γιωσαφάτ (Αρμός)

Tο βιβλίο είναι κάτι πολύ περισσότερο από οδηγός συμπεριφοράς.
 Είναι ένα ευσύνοπτο συναρπαστικό ταξίδι στα πρώτα χρόνια, τα πιο κρίσιμα, της περιπέτειας του μυαλού και της ψυχής...Θα μπορούσε να είναι απλώς  ένα απαραίτητο εγχειρίδιο για νέους γονείς. Άλλωστε ο Γιωσαφάτ πιστεύει περισσότερο στη διδασκαλία γονέων, δασκάλων και παιδιών από τη σχολική ηλικία, δηλαδή στην πρόληψη, και λιγότερο στην ψυχοθεραπεία.

Κι εδώ ακριβώς τοποθετείται από νωρίς και η πρώτη ανατροπή που σημείωσα. Αμφισβητείται η παντοδυναμία του ψυχαναλυτή.

Ο συγγραφέας δίνει μεγάλη σημασία στο ταλέντο, την ωριμότητα, την ατομική θεραπεία και εμπειρία του θεραπευτή ώστε να είναι σκόπιμη και αποτελεσματική η ψυχοθεραπεία, συνυπολογίζοντας  επιπλέον τον μακρύ χρόνο και τα μεγάλα έξοδα που συνεπάγεται αυτή.

Δηλαδή ο ψυχαναλυτής  μας συμβουλεύει να μην αντιμετωπίζουμε σαν πανάκεια την ψυχανάλυση, και όταν είναι απαραίτητη, να ψάξουμε τον κατάλληλο θεραπευτή με  την ίδια σοβαρότητα που θα ψάχναμε την κατάλληλη γυναίκα να παντρευτούμε. Και με το ίδιο ρίσκο.

Όμως το βιβλίο είναι κάτι  πολύ περισσότερο από οδηγός συμπεριφοράς. Είναι ένα ευσύνοπτο συναρπαστικό ταξίδι στα πρώτα χρόνια, τα πιο κρίσιμα, της περιπέτειας του μυαλού και της ψυχής.

Που αρχίζει με τον έρωτα και τη σύλληψη, δηλαδή την πρώτη μάχη κατά του θανάτου που περιέχει όμως τον θάνατο και οδηγεί αναπόδραστα σε αυτόν.

 Είναι αυτό που ο συγγραφέας ονομάζει το μεγάλο σχέδιο της φύσης. Την αναπαράσταση της κανονικής ζωής στον βιολογικό κύκλο. Των μυριάδων ανδρών πολεμιστών που θα εξοντωθούν στην εκστρατεία στην Τροία, στην διαδρομή μεταξύ Σκύλλας και Χάρυβδης ή  Ελλησπόντου και Μαύρης Θάλασσας για να κατακτήσει μόνο ο ένας  το Χρυσόμαλλο δέρας ή την Ιθάκη.

Των εκατομμυρίων δηλαδή σπερματοζωαρίων που θα εξοντωθούν στα κολπικά υγρά, στα στενά του τραχήλου, στην άβυσσο της μητρικής κοιλότητας, στην δύσβατη πορεία της σάλπιγγας για να κατακτήσει ένα, άντε δύο ή σπανίως τρία, το ωάριο. Την γυναίκα δηλαδή, τη ζωή, την αυτοεκπλήρωση. Που συνεχίζεται στη ενδομήτριο ζωή, πολύ σημαντικότερη από ότι πιστεύαμε στο παρελθόν για την ομαλή ωρίμανση του εμβρύου, το οποίο όταν δεν κινδυνεύει από βιολογικές ανωμαλίες, αποκόλληση πλακούντα, συνέχεια της μάχης με τον θάνατο, κινδυνεύει από την έλλειψη ηρεμίας της μητέρας.

Η ζωή μέσα στη μήτρα τελειώνει με το μεγάλο σοκ του τοκετού, που το έμβρυο-νεογνό βίαια θα εγκαταλείψει τη θαλπωρή και αδράνεια του αμνιακού σάκου και θα πρέπει να στηριχτεί στις δικές του δυνάμεις να αναπνεύσει και να αιματωθεί.

Χρονική στιγμή που μπορεί να ανακαλέσει το υποσυνείδητο του ενηλίκου με τη μορφή του πανικού του χαμού.

Ακολουθεί η σημαντικότερη σύμφωνα με τον Γιωσαφάτ φάση της ανάπτυξης του παιδιού που είναι ο πρώτος χρόνος της ζωής, η “στοματική φάση”.

Οι διαταραχές που θα εγκατασταθούν εδώ είναι μοιραίες. Είναι η εποχή της παντοδυναμίας του δέρματος. Του δέρματος της μητέρας, δηλαδή του χαδιού, του δέρματος του παιδιού, δηλαδή των ορίων του με τον κόσμο που θα το ανακαλύψει μέσω του χαδιού στον 8ο περίπου μήνα.

Είναι η φάση που το νεογνό προσπερνά την πανθεϊστική του περίοδο, δηλαδή την εποχή που πιστεύει ότι είναι κομμάτι ενός ενιαίου σύμπαντος το οποίο είναι προέκτασή του και κατά κάποιο τρόπο αποκρυσταλλώνει ένα είδος πρώιμης ατομικότητας.

Η όσφρηση, η αφή, η ακοή, δηλαδή η μυρωδιά της μητέρας, το χάδι και το νανούρισμά της έχουν καταλυτικό ρόλο σε αυτήν την φάση, την οποία θα αναπολεί και θα ανακαλεί σε όλη του τη ζωή.

Θα χαλαρώνει γλεντώντας και τραγουδώντας αναβιώνοντας το νανούρισμα, θα ερωτεύεται αναζητώντας την επιστροφή στην αγκαλιά της μητέρας, θα λέει ερωτευμένα χαζόλογα, επαναφέροντας τα λογάκια της μαμάς.

Και από την άλλη, αν έχει στερηθεί το χάδι αυτήν την περίοδο, ή αν το χάδι δεν είχε την μητρική ταυτότητα αλλά πολλών προσώπων, ακόμα και του πατέρα (άλλη μια ανατροπή που μας επιφυλάσσει ο συγγραφέας , μια αντεπανάσταση στην επαναστατική εικόνα του μπαμπά, που αλλάζει πάνες και δίνει μπιμπερό), το παιδί παθαίνει σύγχυση και ο ενήλικος εξασφαλίζει άγχος θανάτου, πανικό αφανισμού, ακόμα και ροπή στα ναρκωτικά σε μια αέναη αναζήτηση του βυζιού της μάνας.

Το επόμενο στάδιο είναι το  “πρωκτικό”, στον δεύτερο χρόνο, όταν το παιδί γνωρίζεται με τις ανάγκες-υγιεινής και κοινωνικές-ελέγχου των σφιγκτήρων του. Εδώ αρχίζει και ο πρώτος του καταναγκασμός αλλά και η πρώτη του διαπραγμάτευση με τους μεγάλους για το αν και πώς θα ανταποκριθεί στην υποχρέωσή του να ελέγχει τις ανάγκες του.

Ακολουθεί η “φαλλική” περίοδος, δηλαδή η εμφάνιση της πρώιμης σεξουαλικότητας, του υποτυπώδους αυνανισμού και της διεκδίκησης του ετερόφυλου γονέα.

Αναβιώνουν τον Οιδίποδα και την Ηλέκτρα για να σκοτώσουν τον αντίζηλο και να κερδίσουν τον μπαμπά τα κορίτσια και την μαμά τα αγόρια, για να επιστρέψουν στη συνέχεια  με ενοχές και να ταυτιστούν με το φύλο τους, πρότυπό τους.

Οι εγκαθιστάμενες στην περίοδο αυτή δυσαρμονίες είναι πιο χειρίσιμες και σε ένα βαθμό θεραπεύσιμες. Λέει χαρακτηριστικά ο συγγραφέας, όταν έρθουν στο ιατρείο και καθίσουν, ο γιός δίπλα στη μαμά και η κόρη δίπλα στον μπαμπά αναγνωρίζω αμέσως το πρόβλημα και η πρώτη μου συμβουλή είναι να καθίσουν ανάποδα δηλαδή να ακολουθήσουν το φύλο τους και στη συνέχεια να βαδίσουν έτσι.

Στις περιόδους αυτές της ανάπτυξης προκαθορίζεται η μοίρα του ενηλίκου και γι αυτό  λέει ο Φρόυντ ότι  το παιδί είναι ο πατέρας του ενηλίκου.

Πριν κλείσω θέλω να επισημάνω μία καταδίκη  από την οποία ο Γιωσαφάτ υπογραμμίζει τελεσίδικα  ότι δεν μπορούμε να ξεφύγουμε, αλλά και μια απενοχοποίηση, που γενναιόδωρα μας προσφέρει.

Η  καταδίκη είναι η μοίρα μας  να διαλέγουμε όμοιους με εμάς, αντίστοιχης ωριμότητας και παρομοίων ελαττωμάτων, γιατί αυτά αναγνωρίζουμε και μπορούμε να διαχειριστούμε, άρα καταλήγουμε σε συζύγους που  μας θυμίζουν τη μάνα μας ή τον πατέρα μας, και αναπαράγουμε το γονεικό μας πρότυπο στον δικό μας γάμο, οι δε δυσκολίες του γάμου στην ουσία αποτελούν επανάληψη της παιδικής μας ηλικίας.

Ο καταναγκασμός της επανάληψης όπως λέει πάλι ο Φρόυντ.  Η απενοχοποίηση βρίσκεται στην παραδοχή ότι στη ζωή  δεν επιτυγχάνονται συνθήκες εργαστηρίου, δηλαδή δεν υπάρχουν τέλειες  καταστάσεις, τέλειοι γονείς, τέλειες συμπεριφορές.

Οι δυσλειτουργίες που προκύπτουν , πλην αυτών που έχουν την γενεσιουργό τους ρίζα στο πρώτο έτος, είναι σε μεγάλο βαθμό διαχειρίσιμες, ενώ ο συγγραφέας θεωρεί ικανοποιητικό  το πρότυπο της αρκετά καλής μητέρας, όχι της άμεμπτης και αψεγάδιαστης. Ένα πρότυπο δηλαδή εφικτό.

Ανδρέας Πετρουλάκης

18 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2011, 07:06-