Οι σφαγές της 25ης Αυγούστου 1898 στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων της εποχής.

Του Αλέκου Α. Ανδρικάκη andrikakis@patris.gr

Η θυσία που οδήγησε στην απελευθέρωση της Κρήτης και η απρέπεια της αγνόησής της από το δήμο και την πολιτεία 

Ένα ζεστό απομεσήμερο, μια καλοκαιρινή μέρα σαν τη σημερινή, έμελλε να αλλάξει οριστικά τη μοίρα της Κρήτης. Οι σφαγές της Τρίτης 25 Αυγούστου 1898 στο Ηράκλειο καθόρισαν τις μετέπειτα εξελίξεις και οδήγησαν τις μεγάλες δυνάμεις στην άμεση απόφαση της εκδίωξης του τουρκικού στρατού από το νησί.

Στις σφαγές οδήγησε η αναβλητικότητά τους στην εφαρμογή των αποφάσεων για την απελευθέρωση του νησιού και την επιβολή της προσωρινής αυτονομίας, την οποία οι ίδιες οι ξένες δυνάμεις είχαν αποφασίσει, αποκρούοντας το πάγιο αίτημα των Κρητών για απελευθέρωση και ένωση με την Ελλάδα.

Εκείνη την ημέρα άγνωστος αριθμός χριστιανών σφαγιάστηκε από τον όχλο των Τουρκοκρητικών που οργανωμένα αντέδρασε στην παράδοση του φορολογικού γραφείου του λιμανιού στην αγγλική φρουρά. Οι νεκροί, έγραφαν οι εφημερίδες, υπολογίζονταν από τους 400 μέχρι και τους 1.000. Ο αριθμός άγνωστος ακόμη και σήμερα επαναλαμβάνουμε.

Το θέμα απασχόλησε επί ημέρες, ακόμη και εβδομάδες, τον τύπο εκείνης της εποχής, διεθνή και ελληνικό, μέχρι που φτάσαμε στην ημέρα της εκδίωξης των στρατευμάτων των Τούρκων, ως συνέπεια των σφαγών του Ηρακλείου.

Εκείνοι οι σπουδαίοι έκαναν το καθήκον τους, αλλά οι επίγονοι δεν ανταπέδωσαν την ευθύνη. Η σημερινή ημέρα μνήμης για τη φοβερή σφαγή των χριστιανών του Ηρακλείου, στις 25 Αυγούστου 1898, έρχεται να μας φέρει στη μνήμη την τραγωδία που εξελίχτηκε ακριβώς πριν από 114 χρόνια στο Ηράκλειο, αλλά παράλληλα να μας υπενθυμίσει τη μεγάλη απρέπεια. Η πόλη αυτή δεν έχει τιμήσει μέχρι τώρα εκείνους τους προγόνους, ο τραγικός θάνατος των οποίων έδωσε την ευκαιρία στους επόμενους να ζουν ελεύθεροι.

Και με άλλη αφορμή έχουμε σημειώσει ότι η επέτειος της σφαγής του Ηρακλείου ίσως είναι από τα ελάχιστα γεγονότα που μπορεί να υπάρξουν στην ιστορία ενός λαού τα οποία να έχουν διαμορφώσει τόσο καθοριστικά τη μοίρα του και να έχουν αγνοηθεί από τους επιγόνους. Ένα και πλέον αιώνα, 114 χρόνια για την ακρίβεια, οι νεώτεροι Κρητικοί, και κυρίως οι Ηρακλειώτες, ως πιο άμεσα υπεύθυνοι, δεν έχουμε πολλούς λόγους να νιώθουμε περήφανοι για τη διάσωση, ανάδειξη και τοποθέτηση στην ιστορική θέση που τους αξίζει, των δραματικών γεγονότων εκείνης της ημέρας, που – κατά δήλωση του Ελευθερίου Βενιζέλου στην εφημερίδα «Ακρόπολις» του Γαβριηλίδη το Μάρτιο του 1901- οδήγησαν στην απελευθέρωση του νησιού από τον τουρκικό ζυγό, μετά από σχεδόν 230 χρόνια αφόρητης σκλαβιάς.

Στις παραλείψεις της σύγχρονης πόλης έναντι της θυσίας των προγόνων θα μπορούσαμε να συμπεριλάβουμε πολλά. Ο δήμος Ηρακλείου, για παράδειγμα, δεν έχει διαμορφώσει ένα αρχείο που να αναφέρεται στις σφαγές, ούτε καν έχει φροντίσει να διαμορφώσει ένα μνημείο που να θυμίζει στους σύγχρονους την υπέρτατη θυσία. Κι όμως, τόσο στο Επαναστατικόν Αρχείον της Επιτροπής Αμύνης Αρχανών, όσο και σε επιμέρους αρχεία του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης, της Βικελαίας ή του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης, το οποίο εδρεύει στα Χανιά, υπάρχουν δεκάδες έγγραφα των ημερών εκείνων. Σχεδόν το σύνολό τους διασώζεται.

Ακόμη και στα οστά των θυμάτων δεν έχομε φροντίσει την απόδοση του στοιχειώδους σεβασμού μας. Βρίσκονται απλώς πεταμένα, χωρίς ένα διακριτικό ή μια ταμπέλα, στα υπόγεια της σιναΐτικης μονής του Αγίου Ματθαίου, της Μικρής Εκκλησίας, όπως έχει μείνει στην ιστορία, όπου θάφτηκαν όσα σώματα χριστιανών δεν ρίχτηκαν στη θάλασσα από το φανατισμένο όχλο των Τουρκοκρητών.

Φυσικά ο σύγχρονος δήμος του Ηρακλείου κατά σύστημα αγνοεί κάθε τι που σχετίζεται με την ιστορική συλλογική μνήμη, τη γνώση, τον πολιτισμό. Το παράδειγμα του ευτελισμού της Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης είναι το χαρακτηριστικό.

Η σφαγή, από τις φοβερότερες στην ιστορία, δεν συμπεριλαμβάνεται ούτε στα σχολικά βιβλία. Όχι από τυπική υποχρέωση, αλλά για τη γνώση των νεώτερων. Όπως δυστυχώς δεν συμπεριλαμβάνεται ένα άλλο κοσμοϊστορικό γεγονός που εξελίχτηκε σ’ αυτή την πόλη. Η περίφημη πολιορκία του Χάνδακα από τους Τούρκους (1648-1669). Είναι η πιο μακροχρόνια πολιορκία που έχει καταγραφεί στην Ιστορία. Κράτησε πάνω από 21 χρόνια και με το τέλος της άρχισε η εποχή της Τουρκοκρατίας στην Κρήτη. Κι αυτό γεγονός ανάξιο γνώσης για τα παιδιά μας…

Η «Π» έχει καταγράψει με πολλές ιστορικές έρευνες τα γεγονότα της σφαγής της 25ης Αυγούστου 1898. Και με μια ειδική πολυσέλιδη έκδοση στην επέτειο των 110 χρόνων, το 2008. Τη Δευτέρα, στο πλαίσιο της στήλης τα «Ντοκουμέντα της Ιστορίας» θα παρουσιάσουμε τα γεγονότα της δραματικής εκείνης ημέρας, εντάσσοντάς τα στο ιστορικό πλαίσιο και αξιολογώντας τα σε σχέση με την εξέλιξη της ιστορίας. Παράλληλα θα παραθέσουμε τα επίσημα έγγραφα των επαναστατών και των εκπροσώπων των μεγάλων δυνάμεων, που τότε διαφέντευαν στο νησί, μαζί με τους Τούρκους. Η ευθύνη των μεγάλων δυνάμεων, και κυρίως των Άγγλων, για τις σφαγές είναι μεγάλη, όπως αποδείξαμε και σε έρευνα που παρουσιάσαμε την περασμένη Δευτέρα. Σήμερα, με την ευκαιρία της επετείου, παραθέτουμε μερικά πρωτοσέλιδα εφημερίδων της εποχής που κατέγραφαν στην κύρια ειδησεογραφία τους τα δραματικά γεγονότα. Οι εφημερίδες ανήκουν στη Βιβλιοθήκη της Βουλής.